EVDEKİ STRESLİ ORTAM, KÜÇÜK ÇOCUKLARI NASIL ETKİLER?

Stres faktörleri her çocuk için farklı etkiler yaratsa da, bazı çocuklar bu etkilere diğerlerine göre daha hassas olsa da, stres etkenlerinin varlığı ve şiddeti arttıkça, her çocuk/bebek kendi içinde etkilenebilir. Başka bir deyişle, stres etkenlerinin varlığında dahi nispeten olumlu bir davranış ve duygulanım görüntüsü içinde olan bir bebek, stres etkenleri ortadan kalktığında, ya da hafiflediğinde, daha önce göstermediği ölçüde, daha iyi bir görüntü sergileyebilir. Öte yandan, psikososyal gelişimi tamamen normal olan bir bebek, tek bir stres etkeni ile ciddi ruhsal sıkıntı içine girebilir.

Stres etkenlerinin çocuğu etkileme şiddeti, o etkenin süresi, şiddeti, anlamı, telafi mekanizmaları, çocuğun bilişsel kapasitesi, gelişim düzeyi vs. gibi faktörler tarafından şekillenir. Önemli bir nokta da, çocuk/bebek herhangi bir sorun ortaya koymuyor diyerek, olası stres faktörlerinin görmezden gelinmemesi gerekir. Ancak, belirli şiddetteki stres hayatın her aşamasında var olmaya devam edecek, zaman zaman itici güç olacaktır. Önemli olan, bu olasılıkların farkında olmak, gerekli önlemleri almak ve stresle baş etme yöntemlerini ve becerilerini geliştirmektir.

Bebekleri Etkileyen Psiko-sosyal Stres Etkenleri Nelerdir?

Bu yaşlar için (0-4 yaş) tanımlanmış, önemli stres faktörleri olarak aşağıdakiler sayılabilir (Tablo 1.4.1)

Tablo 1.4.1 Bebekler için Ruhsal-Toplumsal ve Çevresel Zorlayıcılar Kontrol Listesi

Çocuğa destek veren birincil kişiler ile ilgili zorluklar

Kardeş doğumu

Birincil bakım veren çevrede değişiklik

Evlat edinilme

Koruyucu aile yanında kalma

Kurum bakımında olan çocuk

Anababa ölümü

Aileden bir başkasının ölümü

Aileden olmayan önemli birinin yitimi

Evde şiddet

Duygusal örselenme

Evlilikle ilgili geçimsizlik

Anababanın tıbbi hastalığı (akut ya da kronik, tanımlayın)

İhmal

Evde yeni bir erişkin olması

Anne-babanın boşanması ya da ayrı yaşaması

Anne-babanın ruhsal hastalığı

Anne-babanın çocuktan ayrılması (örn. şehir dışında iş, hastaneye yatış)

Anne-babanın ayrılması (iş nedeniyle)

Anne-babanın madde kullanması

Bedensel örselenme

Çocuğun evden alınması

Kardeşle önemli uyuşmazlık ya da şiddet

Cinsel örselenme

Kardeşin ruhsal hastalığı

Kardeşin madde kullanımı

Sosyal Çevredeki Zorluklar

Kültür çatışmaları

Ayrımcılık

Ailenin sosyal desteğinin yetersiz olması

Tek anababalı aile

Eğitim/ Çocuk bakımı ile ilgili zorluklar

Ev dışında 9 saatten uzun süren bakım

Çocuğa bakım sağlayanlarda çok sayıda değişiklik

Yüksek okul diploması olmayan anababa

Anababanın okur-yazar olmaması ya da düşük okur-yazarlık

Okul öncesi ortamın niteliğinin düşük olması (örn. sağlık ve güvenlik kaygıları, çocuk/eğitici oranının yüksek olması, büyük gruplar, eğitimi yetersiz eleman, sosyal ve duygusal gelişime yetersiz önem verilmesi)

Oturma, barınma ile ilgili zorluklar

Evden ayrılma

Evsizlik

Çok sayıda taşınma

Isı, elektrik, su ve telefon sağlamada sorunlar

Güvensiz ya da çok kalabalık ortamda barınma

Ekonomik zorluklar

Güvensiz, sağlıksız yiyecek

Çok fazla borç

Yoksulluk ya da yoksulluğa yakınlık

İşle ilgili zorluklar

Anababanın işinin tehlikeli ya da zorlayıcı olması (sivil)

Askeri konuşlandırma

Ebeveynin işinin olmaması

Ebeveynin iş kaybı tehdidi

Sağlık-bakıma ulaşmada zorluklar

O bölgede yetersiz sağlık hizmetleri

Sağlık güvencesinin yetersiz olması ya da olmaması

Çocuğun Sağlığı

Çocuğun hastaneye yatması

Çocukta tıbbi bir hastalık (akut ya da kronik) çocuk kazası/yaralanması (örn:hayvan ısırığı, araç kazasında yolcu olması)

Çocuğa uygulanan tıbbi girişim(ler)

Yasal/kanuna karşı haklarda karşılaşılan zorluklar

Çocuk Koruma Hizmetlerinin devreye girmesi

Çocuğun cinayete tanık olması

Anababa boşanması sırasında çocuk velayeti ile ilgili tartışmalar

Göçmen olmak

Anababanın tutuklanması, hapsi

Anababanın cinayete tanık olması

Diğerleri

Kaçırılma (tanımlayın, aile üyesi ya da bir başkası tarafından)

Çocuğun şiddete tanık olması (evde ya da ev dışında)

Epidemik (örn.AIDS)

Doğal afet (örn. Yangın, deprem)

Savaş/terör

   Bebeği etkileyen çevresel unsurlar boyuta göre mikrobağlam ve makrobağlamda ele alınabilir. Birkaç unsur bir araya geldiğinde etkilenme daha fazla olabilir. Bazı unsurlar birbirlerinin etkilerini artırırken (ör, yoksulluk ve eğitimsizlik), bazı unsurlar nispeten birbirinden bağımsız kabûl edilebilir. Hangi faktörlerin (ör, kültürel beklentiler, zekâ düzeyi, yetersiz uyaran, genetik özellikler, besinsel yetersizlikler, vs.) psikiyatrik bir bozukluğun oluşumunda (ör, regülasyon bozuklukları, depresyon, vs.) daha önemli bir neden olduğu yine diğer faktörlere bağlı olarak (ör, kişisel özellikler, toplumsal yapı, cinsiyet, yaş, yer ve zaman, vs.) değişim gösterir. Her bir uzmanlık alanı bazı faktörleri daha öncelikli olarak değerli bulabilir (ör, sosyologlar ekonomik nedenlere, antropologlar kültürel unsurlara, psikologlar bireysel deneyimlere daha fazla vurgu yapabilir). Günümüzde yaygın olarak kabûl gören transaksiyonel modele göre tüm faktörler birbirleriyle etkileşim içindedir ve bebek ruh sağlığı uzmanı tüm bu faktörleri ayrıntısı ile ele almaya çalışır.

Yazının kaynağı: Çocuk Hayat